‘Vijfendertig kilometer oriënterend door de Friese Greiden’

‘Wat hebben we een prachtige middag gehad,’ klonk het bij ‘thuiskomst’ in het clubhuis. Een opmerking die door allen werd gedeeld. Na meer dan een jaar afwezigheid van een oriënteringsrit als traditionele afsluiting van het vriendenclubseizoen, konden we 12 mei 2017 gelukkig weer genieten van een oriënteringsrit door de Friese Greiden.

Tekst: Douwe Tiesma

Foto’s: Johan de Vries en Douwe Tiesma

Al bij de opgang van de trap achter het clubhuis zijn al duidelijk de opgewekte stemmen van de reeds aanwezige clubleden te horen. Gezellig bij elkaar zittend onder het genot van een kopje koffie of thee, bediend door Marcel en Anja van de Belt, wordt met een gezonde spanning gewacht op het startsein voor de rit. Als Sipke Plat even na tweeën allen welkom heet, geeft hij direct daarna het woord aan de samensteller van de rit, Evert Metz. Voordat de eerste auto kan vertrekken, geeft Evert enige aanwijzingen. Een van de spelregels voor vanmiddag is dat per auto één antwoordblad mag worden ingeleverd. ‘Wel’, zegt Evert, ‘kunnen alle inzittenden wel een vragenlijst krijgen om mee te spelen. Dat betekent dat per auto één prijs kan worden gewonnen.’

Na deze woorden is het tijd voor de eersten om op weg te gaan. Om enig idee te krijgen hoe men vanaf het sportveld moet rijden, wordt door enkelen de opdrachtenlijst doorgenomen. Met een tussentijd van ongeveer vijf minuten, worden alle 12 auto’s door Evert op pad gestuurd. Onder de samentrekkende donkere wolken gaat de rit via de zuidelijke ringweg richting Leeuwarden. Op de ringweg wordt al direct onze kennis getest met de vraag wat de naam van de sluis is. Een naam die bij weinigen bekend is en mede ook omdat men de sluis, ´Nije Griendykstersylslûs´, niet heeft gezien, betekent het eerste streepje op het antwoordblad

. 

Ondanks het matige begin, vervolgen we vol goede moed de route en komen aan in Scharnegoutum, waar het een gezellig samenzijn van O.N.S. – ers is. Het is hier speuren naar antwoorden op de vele vragen. Vragen die betrekking hebben op het wapen van Scharnegoutum, de inwoners, multifunctioneel centrum, de architect hiervan en over het aantal boogvensters in de kerk. Direct een flink aantal opgaven, waarvoor veel onderzoek moet worden gedaan. Om toch een antwoord te krijgen op de vraag: ‘Wat is de bijnaam van de inwoners van Scharnegoutum?’, weten zelfs mensen die al twintig jaar of langer in het dorp wonen, geen antwoord. Het zijn ‘Sûkerfretters, maar waarom de inwoners zo worden genoemd, is niet bekend. Op het oorlogsmonument achter de kerk staan de namen van zes verzetsmensen, die in mei, april en juni 1945 ‘fallen troch fijâns hân’. De jongste, S. Hogeweg, was 21 jaar. Nadat we ruim tijd hebben doorgebracht in Scharnegoutum vervolgen we de weg o.a. via de Legedyk, Nylânsdyk en een paar keer over het spoor naar Bozum. Als blikvanger wordt de aandacht vrij snel gericht op het plaatselijke café. Om meer te weten te komen over de naam ’Boazumer Mjitte’ en eigenaar van dit café, stappen we brutaal naar binnen. Helaas is de uitbaatster in het begin hiermee niet zo blij om onze vraag ‘Wie is de eigenaar van dit café ?’ te beantwoorden. Gelukkig strijkt zij de hand over haar hart en geeft als antwoord dat een stichting, bestaande uit inwoners van het dorp, de eigenaar is. Het woord ‘mjitte’ in de naam betekent ‘maat’. Vroeger werd in Bozum het land met ruimere maat gemeten. Tegenwoordig is alleen de borrel rijker gevuld dan gebruikelijk.

Als je door Bozum rijdt, neem je meestal de doorgaande weg. Daarom is het zo fijn dat je nu ook in andere delen van het dorp komt. Zo komt men te weten dat in Bozum een plein is dat de naam draagt van de bekende dominee en astroloog Eelco Alta (1723 – 1798). In 1774 deed hij een wereldschokkende voorspelling betreffende het einde van de wereld. Op 8 mei van dat jaar zouden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan uitzonderlijk dicht bij elkaar staan. Volgens Alta zouden de hemellichamen botsen en zou de aarde uit haar baan geslingerd worden en in de zon verbranden. Gelukkig waren er mensen die het niet eens waren met Alta, met name Eise Eisinga. Voor Eisinga was het de aanleiding om het beroemde ´Planetarium´ in Franeker te bouwen. Daarmee wilde hij laten zien dat er geen reden was voor paniek.

 

Het begint nu zachtjes te regenen. Normaal niet vervelend, maar om het antwoord te krijgen op de vraag ’Waarvan werd de noodklok gemaakt’ zal men hiervoor uit de auto moeten. De noodklok in de Sint Martinuskerk, een van de oudste Romaanse kerkgebouwen in Friesland uit de 12^e eeuw, deed dienst als vervanger van een klok die door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog in beslag werd genomen. Het was de toenmalige dorpssmid die van twee op elkaar gelaste wagenvelgen de noodklok maakte.

Na deze vraag laten we Bozum achter ons en rijden over de brug over de Boazumervaart, via de Slachtedyk en Greate Wierrum naar Reahûs. Zoals in veel dorpen heeft ook Reahûs een Sint Martinuskerk, gestut door twaalf pilaren, voorstellende de twaalf Apostelen. Het dorp telt ongeveer 180 inwoners. Vlak voor de vaste brug ligt aan de Franekervaart de fraaie camping ‘De Finne’, een camping met 50 standplaatsen. We rijden over hoge ‘hemdijken’, kronkelend door het groene Friese Landschap over de bodem van de vroegere Middelsée richting ‘De Kliuw’, een knooppunt van wegen en bestaande uit twee huizen. Een bekende binnendijk is de ‘Slachte’ met een lengte van 42,295 km. Eens in de vier jaar wordt ‘De Slachte-marathon’ gehouden. Omdat Leeuwarden in 2018 ‘Culturele Hoofdstad 2018’ van Europa is, is er in dit jaar een extra marathon. De vorige marathon werd gehouden in 2016. De ‘Slachte’ loopt van Raerd naar Easterbierrum

Bekender dan het knooppunt was ´Café De Kliuw´, dat werd gerund door uitbaatster Tjerkje Huitema (1903 – 2002). Het café was een plaats waar ieder graag wou zijn. Het was een huiskamer met een biertap en dat maakte het cafe zo bijzonder.

Als we ´uitgekeken´ zijn, wat betreft het café en de wijde omgeving, gaan we via de Middelzeedijk naar Hartwerd, een dorp zonder kerk maar met een klokhuis. Dichtbij Hartwerd lag het op een na grootste klooster van Friesland, n.l. ´Bloemkamp´. In Hartwerd leefde de stamvader van de Friese veefokkerij, de stier Adema 197. Het waren de broers Klaas en Dirk Knol die jarenlang met deze stier de veefokkerij in Friesland hebben beheerst. De broers liggen begraven op de begraafplaats tegenover hun boerderij. Om de omgeving van Hartwerd goed te leren kennen, heeft de Gemeente Súdwest-Fryslân een wandelpad van 5,7 km aangelegd, ´De Oldeclooster Wandelroute´.

 

Na een vrij lange tijd te hebben doorgebracht in Hartwerd, mede omdat het niet gemakkelijk was om de namen van de grondleggers van het Friese zwart-bonte vee, de broers Knol te vinden, gaan we richting Nijland. We rijden naar het centrum van dit dorp en parkeren de auto bij de ´Nicolaaskerk´. Via een brugje komt men bij de kerk, die is gebouwd op een kerkhof, afgebakend door een gracht. Aan het pad naar de kerk staat een beeldhouwwerk van Anne Woudwijk. Dit kunstwerk beeld de legende over het ontstaan van de kerk uit. Het verhaal gaat dat hier in de Middeleeuwen twee ossen aan elkaar waren gebonden. Precies op de plek waar de dieren stonden is de kerk gebouwd. Het kunstwerk bestaat uit twee stenen, die het leven en de dood uitbeelden. Het is Andreas Cornelius die deze beroemde legende heeft opgetekend.

 

In de muur van de kerk zijn twee gedenkplaten aangebracht met daarop de namen van vier dorpsgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog of in het voormalige Nederlands-Indië zijn omgekomen.

De tekst op de eerste gedenkplaat luidt:

‘GEVALLEN ALS SLACHTOFFERS VAN HET OORLOGSGEWELD 1940 – 45: GEORGE WILHELM THEODOOR STEINBERG, GEB. 13 SEPT. 1914 TE HAMBURG, OVERL. 16 FEBR. 1943, ILMEMMEA RUSL. En THEUNIS JAN BROUWER, GEB. 26 FEB. 1920 TE NIJLAND, OVERL. 22 SEPT. 1944 TE KASSEL’.

De tekst op de tweede gedenkplaat luidt:

‘GEVALLEN BIJ HET VERVULLEN VAN HUN PLICHT IN DE STRIJD VOOR VRIJHEID EN RECHT´: LIEUWE T. BREEUWSMA, GEB. TE NIJLAND 5 OCT. 1916, ONDERGEGAAN MET H.M.’s ‘JAVA’, BIJ DE SLAG IN DE JAVA ZEE 26 FEB. 1942 en KLAAS K. BREEUWSMA GEB. 30 JAN.1910 TE NIJLAND, GESNEUVELD 3 NOV. 1947 BIJ BAN JOENA’.

GEORGE WILHELM THEODOOR STEINBERG is geboren in Hamburg maar op zes jarige leeftijd naar Wons gekomen en daar opgevoed.

 

Als het antwoord, betrekking hebbende op bovenstaande namen, is opgeschreven, verlaten we het dorp via de Hiddemawei en Ringdijk en rijden naar Tirns, een oud- terpdorp liggend aan de Franekervaart. Het dorp Tirns wordt al jaren geteisterd door stankoverlast, veroorzaakt door de mestvergister van de maatschap Schaap aan de Kilewierwei. De vele vrachtwagens die hierdoor het dorp aandoen, veroorzaken ook veel verkeersoverlast. Het dorp is door de verschillende meningen van de bewoners een ’verscheurd’ dorp geworden.

Het is dan heel fijn dat men op gezette tijden het dorp kan ontvluchten, mede door gebruik te maken van het openbaar vervoer. Van maandag tot en met vrijdag rijdt er om het uur een bus o.a. van en naar Sneek van 06.07 uur – 22.10 uur. Als aan de opdrachten in Tirns, in het Fries Turns, is voldaan gaan we naar IJsbrechtum. Als we niet te snel rijden, kunnen we aan een echtpaar vragen wat de naam van de kerk is. Dat de man dan ook nog rentmeester van de kerk is, is het antwoord op de vraag snel gegeven: Martinuskerk.

 

Na deze opgave rijden we via een zelf gekozen route naar het clubhuis. Er heerst al een gezellige sfeer en onder het genot van een hapje en een drankje, verzorgd door Marcel en Anja van de Belt, worden de ervaringen uitgewisseld. Maar voordat het antwoordblad kan worden ingeleverd, moet de laatste vraag nog worden opgelost. De vraag bestaat uit zeven foto’s met daarop afbeeldingen van kerken in Bozum, Hartwerd, IJsbrechtum, Nijland, Scharnegoutum, Tirns en Reahûs. Helaas laat het fotografisch geheugen ons een beetje in de steek en dat betekent dat we niet alle kerken bij het juiste dorp kunnen plaatsen. Dan wordt het antwoordblad ingeleverd bij Evert Metz. Op hem rust nu de verantwoordelijke taak om alle antwoorden te controleren. Na nog een drankje en lekkere warme hapjes, maakt Evert de antwoorden bekend. Het ‘gejuich’ n.a.v. een goed antwoord wordt soms gevolgd door ‘ach, dat is fout’.

Als alle antwoorden zijn doorgenomen, wordt de spanning bij allen ‘voelbaar’. Om hieraan snel een einde te maken, deelt Sipke Plat mee wie de prijswinnaars zijn. De prijzen gelden per auto en bestaan uit een pakket, inhoudend twee flessen wijn, worst, kaas en suikerbrood.

 

De prijswinnaars zijn:

1^e prijs:        Lienke Groeneveld, Rein van den Akker en Wim Ykema.

2^e prijs:        Gerrit Tigchelaar, Tineke Tigchelaar, Gerrit Mulder, Johan de

Vries en Wiepie de Vries.

3^e prijs:        Jan Boersma, Stoffel Boersma, Carin Boersma – Staats en Tineke Dooper.

Grootste pechvogels deze middag zijn Theo en Geertje de Haan. Na de eerste stop in Scharnegoutum, slaat de pech toe doordat de auto het ‘vertikt’ om de rit te vervolgen. Na wachten op de ANWB monteur, loont het niet meer om de oriënteringsrit af te maken. Als troost ontvangen Theo en Geertje een pakket met heerlijke koeken.

Een speciaal woord van dank van Sipke Plat is er voor Evert Metz, de samensteller van de oriënteringsrit. In een betrekkelijke korte tijd, amper een week, heeft hij een grootse prestatie geleverd. Een pracht rit heeft de 35 deelnemers(sters) op plaatsen in de dorpen gebracht waarvan niet ieder het bestaan wist. Als dank hiervoor ontvangt hij een fles wijn en van allen een hartelijk applaus: Bedankt Evert!

Nadat Sipke de verzorgers van de catering, Marcel en Anja van de Belt heeft bedankt voor de voortreffelijke zorg deze middag, wenst hij allen een mooie, zonnige vakantie, wel thuis en heel graag tot ziens in het nieuwe seizoen!