Het Nationaal Sportforum 2017 is het moment om vanuit een terugblik vooruit te blikken op het onderwerp sportvereniging. Kennis van het verleden helpt om te trends t.a.v. de sportvereniging te zien in de toekomst. Prof. dr. Marjet Derks, ooit vermaard roeister, heeft de wetenschap losgelaten op het verleden en Andrea Wiegman heeft de kunst ontwikkeld om trends te zien en te benoemen.
Historisch gezien is sport gestart als een sociaal bindmiddel. Samen sporten en clubliefde waren de belangrijkste elementen. Eind 1800 was de sportdeelname nog beperkt. Opvallende was dat degenen die aan sport deden, in de regel meerdere sporten beoefenden (vaak de combi: voetbal, cricket en hockey), en wel meerdere sporten bij één vereniging. De eerste sportverenigingen waren dus ook omniverenigingen. De sportverenigingsstructuur vormt zich eind 1800 en begin 1900. Als snel komt men in de sportbeleving tot sportificatie. Dit is het opstellen van (spel)regels en het houden van competities.
Vanuit het onderwijs worden de eerste sportverenigingen opgericht. Opmerkelijke verenigingsnaam is MULO (Met Uiterste Leeuwenmoed Opwaarts). Daarna volgen het leger en het bedrijfsleven. Arbeiders en klerken starten hun eigen vereniging. Zo is Philips van 1910/1911. Daarna zijn het wijken die een eigen club oprichten, denk aan Volewijckers en Elinkwijk. Kort gezegd start elk sociaal verband een eigen vereniging. Na wijken komen de kerken met eigen vereniging. Het zijn de Jezuïeten die in de regel vooroplopen met ontwikkelingen (in die tijd), zij gaan voetballen op zondag. In vervolg vormen de Protestants-Christenen van Loosduinen hun eigen club. Deze zien zaterdag als hun voetbaldag. De sociaaldemocraten blijven niet achter bij het verenigen. In de geest van Troelstra tonen zij hun solidariteit door samen een club te vormen. Als laatstgenoemd voorbeeld is genoemd het oprichten van een Joods georiënteerde club als Wilhelmina Vooruit (thans WVHEDW, Amsterdam Oost). Allemaal sportieve mannen. Sportieve dames komen in verband pas later na de eeuwwisseling los. Waar de mannen vooral gaan kiezen voor voetbal, en deels cricket en hockey, kiezen vrouwen voor: zwemmen, gymnastiek (goed voordat je gaat bevallen, aldus de mening destijds) en wandelen.
Opvallend dat dames veelal vanuit hun werk zich verenigen om de voetbalsport te beoefenen. Zo is daar de Oostzaanse Vrouwen Voetbalvereniging (OVVV) en Chelsea (Den Haag, met name medewerksters van kantoren en winkels). De KNVB erkend pas decennia later het vrouwenvoetbal (1971). Om in de zomer van 2017 Europees kampioen te worden bij de dames.
Na de 2e Wereldoorlog zien we diversificatie in de sport, met voorbeelden als sv Jong Ambon en Ambonia. In de jaren 60 organiseert het bedrijf Thomassen Drijver voetbal voor Turkse werknemers. En zo volgen er meer op afkomst opgerichte verenigingen (FC Chabab voor Marokkanen; De Ster Den Haag voor Javanen en zo zijn er vele meer). In 2017 kennen we binnen BFC de vorming van een elftal met Syrische Statushouders. The Syrian Old Stars. Enige tijd geleden is er in Den Haag een onderzoek gedaan naar de sportieve integratie van voetballers van Hindoestaanse afkomst. Vaststelling daarbij was dat Hindoestanen liever in ‘eigen verband’ spelen, dan als individu in een ‘algemeen’ team. De sportieve integratie is het spelen tegen teams en verenigingen met een andere invalshoek. FC Amstelland kende in de periode 2000-2010 teams van Hollandse komaf, Marokkaanse komaf, Hindoestaanse komaf, Creoolse komaf en lokale teams met inwoners uit Abcoude. Een bijzondere mix als vereniging. Zeker ook specifiek is een vereniging als WKE (Woonwagen Kamp Emmen) die in 1966 vanuit het lokale woonwagenkamp wordt ingericht. In 2009 wordt WKE kampioen, om later failliet te gaan. WKE kent nu een doorstart.
Uiteraard kennen alle voetbalverenigingen in Sneek hun eigen start met een eigen verhaal. Is zeker de moeite waard om te beschrijven (alle clubs, individueel zijn de verhalen in de regel in jubileum boeken beschreven van de vereniging). Mocht het verhaal er al zijn: mediaredactie@onssneek.nl
Door alle vormen en combinaties van verenigen is in Nederland 1:3 inwoners lid van een vereniging. Nederland is daarmee koploper in Europa. Waarneming is dat historisch gezien het initiatief voor het oprichten van sportverenigingen altijd bij personen of organisaties heeft gelegen. De lagere overheid (gemeenten) of de Rijksoverheid zijn zo goed als nooit betrokken geweest bij het oprichten van verenigingen. Het zijn individuen die zich met elkaar willen verbinden, die het gemeenschappelijke kader zoeken, aldus Hoogleraar Derks. In voetbalverenigingen kwamen mensen samen die op een bepaalde manier al verenigd waren (zelfde geloof, zelfde afkomst, zelfde wijk of zelfde bedrijf). Tot voor kort, en veelal tot heden zijn sportverenigingen homogeen ingericht. Er is beperkt diversiteit. De vereniging is nog steeds het sociale weefsel van stad en dorp. Leden bij elkaar die dezelfde (kern)waarden hanteren, een gemeenschappelijke samenhang kennen; wat eigenlijk ook de kracht is van de continuïteit van sportverenigingen. Advies van Derks is om het toestaan van diversiteit in je vereniging zeker te onderzoeken, en mogelijkheden te openen; de verandering komt altijd van onderaf, opgelegde veranderingen blijken weinig bestendig te zijn, zeker voor homogene clubs.
Andrea Wiegman is een bedreven trendwatcher. Aan haar de vraag hoe we de sportverenigingen in het toekomstperspectief mogen zien. Vooropgesteld ziet ze de behoefte aan sociale gelijkende verbanden. Alleen de wereld is snel en complexer geworden. Disruptief. De ene wijziging volgt op de andere wijziging. We zijn ‘Social’ gegaan. Ondernemers bieden meer ondersteuning vanuit een digitale invalshoek (denk aan Sportlink). Naast de sportverenigingen zijn nieuwe ontwikkelingen ontstaan, veelal gebruikmakend van de openbare ruimte (denk aan bootcamps, loopgroepen e.d.). De mens is individueler ingesteld, er zijn technische innovaties toegepast, met name nog in de topsport. Nieuwe faciliteiten, nieuwe trends. Sporters lopen de hele dag in sportkledij, ook niet sporters lopen in sportieve kleding. Er zijn nieuwe sporten gekomen, talent vorming en scouting heeft zijn intrede gedaan; er zijn sportkampen en er is een groot naschools sportaanbod. Het grijze element (55+) zal steeds meer zijn intrede doen in de sportvereniging. Ook 55+ kent nieuwe trends die ingepast kunnen worden in de organisatie. Daarbij de verwachting dat een enkeling zal afhaken.
Hoe kan nu de verenigingen anticiperen of adaptief inspelen op al deze veranderingen. Volgens Wiegman is het belangrijkste dat je doet wat je leden willen. Net zoals vroeger de individuen kwamen tot het oprichten van verenigingen; zullen nu ook de individuen van binnenuit de verenigingen kunnen veranderen. Wat is de behoefte van de leden, welke kwaliteiten hebben we in huis, en waar kan de vereniging stappen zetten tot verandering. Gun de factor Vrijwilliger zijn/haar creatieve rol en laat de Vrijwilliger groeien tot een Actor. De vrijwilliger wordt een ‘Ondernemer’ in de vereniging. Van Factor naar Actor. Belangrijk voor leden is betrokkenheid of engagement bij de vereniging.
Daarnaast gaat de sportvereniging een belangrijke rol spelen in de verdere vorming van diversiteit. Gezondheid wordt een standaard binnen de vereniging. Merken worden belangrijk voor een vereniging, denk aan de introductie van Red Bull. De bijdrage en de invloed van de (lokale) overheid wordt minder. De vereniging is een eigen entiteit, waar gedeeld eigenaarschap geldt. Gamificatie heeft intrede gedaan. Nu in 2017-2018 moeten we de 12-15jarigen betrekken bij de rol van de vereniging. In 2022 zijn zij 18, en zal de club ook naar hun maatstaven moeten zijn ingericht. Ook weer vanuit de invalshoek dat verandering van binnenuit komt, aldus Wiegman. Wat volgt is een integratie van gebruik van de openbare ruimte en de verenigingsaccommodatie. Bij verschillende vereniging loopt reeds het Buurthuis van de Toekomst, of een onderzoek naar een Open Club. Betrek startups (ondernemend als vrijwilliger in de vereniging) uit de club bij het zetten van stappen. Er komen nieuwe helden, geef ze de ruimte, laat ieder team zijn eigen dreamteam vormen, op elk niveau. Verwachting is dat in 2022 de meeste structuren uit de huidige vereniging nog bestaan, maar dat er per vereniging vanuit de leden van de verenigingen ontwikkelingen gemaakt worden, als deze de ruimte krijgen. De vereniging wordt een Community, waarin alle generaties met elkaar praten. En er naast voetbal andere activiteiten zullen zijn. Wel activiteiten die passen binnen de kernwaarden van de vereniging. Daarbij trekt de Overheid zich terug. Advies van Wiegman is om de scope de komende jaren te leggen op wat de behoefte is onder de leden. (Weergave van de redactie).